Η Ευρώπη θα έρθει αντιμέτωπη με άλλη μία καταστροφική έλλειψη φυσικού αερίου αυτό τον χειμώνα εάν η ΕΕ και τα κράτη-μέλη της δεν δράσουν γρήγορα για να επιλύσουν μια διαφωνία για την τιμή του φυσικού αερίου μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας. Εν αγνοία πολλών, η Ρωσία σταμάτησε να προμηθεύει αέριο στους Ουκρανούς καταναλωτές αυτό το καλοκαίρι εξαιτίας μιας διαφοράς στην πληρωμή. Ενώ αυτό είναι το τελευταίο σε μια μακρά σειρά διαφωνιών μεταξύ Μόσχας και Κιέβου... αναφορικά με το εμπόριο αερίου, το πολιτικό πλαίσιο αυτή τη φορά, είναι περισσότερο από εμφανές. Ως απάντηση στην αποπομπή του φιλικού προς τη Μόσχα καθεστώτος του Viktor Yanukovych στις αρχές της προηγούμενης άνοιξης, η Ρωσία ακύρωσε τις δύο εκπτώσεις στις τιμές του αερίου που είχαν συμφωνηθεί με την Ουκρανία τον Απρίλιο του 2010 και τον Δεκέμβριο του 2013. Αυτό έχει αφήσει την Ουκρανία με χρέος 3 δισ. δολάρια προς τη Ρωσία. Εάν η τρέχουσα διαφωνία δεν διευθετηθεί σύντομα έτσι ώστε το αέριο να μπορεί ξανά να ρέει από τη Ρωσία, η Ουκρανία μπορεί να αναγκαστεί να προσφύγει στις προμήθειες του φυσικού αέριου που προορίζονται για την Ευρώπη για να αποτρέψει να παγώσουν οι πολίτες της αυτό τον χειμώνα.
Ο ρόλος των αποθηκών αερίου της Ουκρανίας στην διασφάλιση του εφοδιασμού
Το ουκρανικό σύστημα αποθήκευσης είναι ο πιο σημαντικός “παράγοντας” στην ασφάλεια του εφοδιασμού αερίου για την Ουκρανία και για τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Μια ανάλυση του ουκρανικού μηνιαίου ισοζυγίου αερίου (σχήμα 2) εμφανίζει όχι μόνο ότι η εγχώρια παραγωγή της Ουκρανίας δεν είναι αρκετή για να καλύψει την κατανάλωση αερίου στη διάρκεια των περιόδων μη αιχμής, δηλαδή κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού (Μάιος-Αύγουστος), αλλά επίσης ότι η κατανάλωση αερίου της χώρας είναι εξαιρετικά εποχιακή -η κατανάλωσή της στη διάρκεια των χειμερινών μηνών είναι σχεδόν τέσσερις-πέντε φορές υψηλότερη από ό,τι στη διάρκεια των θερινών μηνών. Επομένως, για να καλυφθεί η ζήτηση σε περίοδο αιχμής, η Ουκρανία πρέπει να αγοράσει αέριο από τη Ρωσία στη διάρκεια του καλοκαιριού και της άνοιξης και να το αποθηκεύσει ώστε να καλύψει τη ζήτηση στη διάρκεια του χειμώνα. Και πάλι αυτό συνήθως δεν είναι αρκετό για να ικανοποιήσει τη ζήτηση στην αιχμή του χειμώνα, η οποία συνήθως καλύπτεται με ακόμη περισσότερες εισαγωγές ρωσικού αερίου. Φέτος η Ουκρανία δεν έχει λάβει αέριο από τη Ρωσία από τα μέσα Ιουνίου, επομένως έχει χάσει τη μισή περίοδο αποθήκευσης αερίου που θα χρησιμοποιήσει αυτόν τον χειμώνα. Ως εκ τούτου, η Ουκρανία πιθανώς βλέποντας τις ακραίες ελλείψεις αερίου όταν οι θερμοκρασίες πέσουν, θα βρεθεί αντιμέτωπη με την επιλογή είτε να αφήσει τους πολίτες της να παγώσουν είτε να προσφύγει στον αγωγό διαμετακόμισης και να καταναλώσει το ρωσικό αέριο που προορίζεται για άλλους Ευρωπαίους καταναλωτές. Στις κρίσεις αερίου του 2006 και του 2009, η Ουκρανία αντιμετώπισε την ίδια επιλογή και αποφάσισε να χρησιμοποιήσει το αέριο των αγωγών διαμετακόμισης για να παραμείνει ζεστή. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η Ρωσία να κόψει εντελώς τον εφοδιασμό φυσικού αερίου στην Ευρώπη μέσω της Ουκρανίας, μια βραχυπρόθεσμη λύση με υψηλό κόστος για την υπόλοιπη Ευρώπη.
Το εάν η Ευρώπη θα έρθει αντιμέτωπη με μια κρίση αερίου αυτόν τον χειμώνα, εξαρτάται από μερικούς παράγοντες: 1) από την ικανότητα της Ουκρανίας να εισάγει αέριο από την κεντρική Ευρώπη (οι λεγόμενες αντίστροφες ροές), 2) πόσο αέριο έχει συσσωρεύσει η Ουκρανία στις αποθήκες της, 3) επιπλέον προμήθειες από τη Ρωσίας ως μέρος μιας πιθανής ενδιάμεσης συμφωνίας με τη μεσολάβηση της ΕΕ και 4) οι εναλλακτικοί αγωγοί της Ρωσίας στην Ευρώπη που παρακάμπτουν την Ουκρανία.
Αντίστροφες ροές από την Κεντρική Ευρώπη
Μετά από τη διαφωνία με τη Ρωσία για τις τιμές του αερίου και τις εκπτώσεις τον Απρίλιο, η Ουκρανία ήταν σε θέση να εισάγει αέριο τόσο από την Πολωνία όσο και από την Ουγγαρία για να ενισχύσει τις προμήθειές της. Ωστόσο, ακόμη και μαζί με το ρωσικό αέριο που αποθήκευσε πριν από τη διαφωνία, οι εισαγωγές ουκρανικού φυσικού αερίου ήταν ήδη 30%-40% χαμηλότερα σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια.
Επιπλέον, η Ουκρανία και η Σλοβακία έχουν εργαστεί στενά για να ανοίξει μια φυσική διασύνδεση με χωρητικότητα 10 bcm/ετησίως, ή 27 εκατ. κυβικά μέτρα ημερησίως, για να αποστέλλεται φυσικό αέριο από την Κεντρική Ευρώπη στην Ουκρανία. Ο αγωγός ήταν σε λειτουργία από τον Σεπτέμβριο και έχει αναφερθεί ότι τουλάχιστον 17-21 εκατ. κυβικά μέτρα αερίου ημερησίως ρέουν από τη Σλοβακία στην Ουκρανία. Η Ουκρανία έχει επίσης διασφαλίσει μια βραχυπρόθεσμη συμφωνία με τη νορβηγική Statoil για να προμηθεύει νορβηγικό αέριο μέσω της Σλοβακίας στην Ουκρανία, αλλά σαν να ήθελε να εξισορροπήσει τις κλίμακες, η Ουγγαρία ανέστειλε τις προμήθειές της αερίου στην Ουκρανία, δήθεν για να καλύψει τη δική της υψηλότερη ζήτηση αερίου. Ως εκ τούτου, η ικανότητα φυσικής διασύνδεσης από την Ευρώπη στην Ουκρανία, δεν εγγυάται ότι οι χώρες της Κεντρικής Ευρώπης θα παραδώσουν στην πραγματικότητα αέριο στη Ουκρανία. Θα εξαρτηθεί από τη διαθεσιμότητα παροχής φυσικού αερίου στην υπόλοιπη Ευρώπη καθώς και από την ικανότητα των αγωγών να μεταφέρουν αέριο από τη Δύση στην Ανατολή.
Επομένως, ακόμη και με τη βοήθεια της διασύνδεσης Σλοβακίας-Ουκρανίας, η μέγιστη δυναμικότητα εισαγωγής από την Κεντρική Ευρώπη στην Ουκρανία, είναι κάπου μεταξύ 11,4-14,9 bcm/ετησίως, το οποίο είναι 3-4 φορές λιγότερο από τις ετήσιες ανάγκες εισαγωγής της Ουκρανίας, σε μια πραγματικά ανησυχητική κατάσταση.
Η αποθήκευση και κατανάλωση αερίου της Ουκρανίας
Ενώ στο παρελθόν η Ουκρανία είχε γεμίσει τις αποθήκες της τουλάχιστον στα 20-25 bcm μέχρι τα μέσα Φθινοπώρου, η διακοπή στα μέσα Ιουνίου την έχει αφήσει με 16,7 bcm στις αποθήκες της (στις 6 Οκτωβρίου), το οποίο είναι 20%-35% χαμηλότερα σε σχέση με το συνηθισμένο απόθεμα του Οκτωβρίου και τουλάχιστον 5 bcm λιγότερα από ό,τι εκτιμούν Ουκρανοί αξιωματούχοι πως χρειάζονται για να συντηρηθούν στον χειμώνα που έρχεται.
Οι προμήθειες είναι χαμηλότερες φέτος αλλά το ίδιο είναι και η ζήτηση. Το 2013 η κατανάλωση υποχώρησε εξαιτίας των υψηλότερων τιμών του ρωσικού αερίου και της μειούμενης βιομηχανικής δραστηριότητας, εντεινόμενη από τον πόλεμο στα Ανατολικά της Ουκρανίας (όπου το μεγαλύτερο μέρος της βιομηχανίας της Ουκρανίας και επίσης της ζήτησης αερίου, είναι συγκεντρωμένο). Γενικά η αναταραχή στην Ουκρανία έχει οδηγήσει σε μια πτώση 16% της συνολικής κατανάλωσης αερίου τους τελευταίους 12 μήνες, το μεγαλύτερο μέρος της οποίας αποδίδεται στην κατά 40% μείωση της κατανάλωσης βιομηχανικού αερίου.
Θα αντιμετωπίσουν έλλειμμα οι προμήθειες αερίου αυτόν τον χειμώνα;
Ακόμη και με την υπάρχουσα ικανότητα αντίστροφης ροής από την Ευρώπη, το συσσωρευμένο αέριο στις ουκρανικές αποθήκες αερίου και τη μειωμένη κατανάλωση του βιομηχανικού κλάδου λόγω της οικονομικής κατάρρευσης και του πολέμου στα ανατολικά, η Ουκρανία θα μπορούσε ακόμη και έτσι να έλθει αντιμέτωπη με μια σοβαρή έλλειψη φυσικού αερίου τον επόμενο χειμώνα, διακινδυνεύοντας την ασφάλεια του εφοδιασμού σε όλη την Ευρώπη.
Για να αναλύσουμε εάν και το πότε η Ουκρανία θα μπορούσε να έρθει αντιμέτωπη με αυτό το έλλειμμα αερίου, η ζήτηση για το αέριο στις ουκρανικές αποθήκες υπολογίστηκε για κάθε μήνα αυτού του χειμώνα μεταξύ Οκτωβρίου και Μαρτίου, υποθέτοντας 1) η κατανάλωση αερίου για τους παραγωγούς θερμότητας και τα νοικοκυριά στους επόμενους χειμερινούς μήνες ισοδυναμεί με το επίπεδο της κατανάλωσης της αντίστοιχης περιόδου 2009-2012, 2) μια 50% χαμηλότερη κατανάλωση αερίου από τον κλάδο, λόγω της κατάρρευσης της βιομηχανικής δραστηριότητας στα ανατολικά, 3) υπολογίζουμε μόνο τις εισαγωγές αερίου από τη Σλοβακία και την Πολωνία (όχι από την Ουγγαρία), σύμφωνα με την πρόσφατη ανακοίνωση της Ουγγαρίας, 4)η Κριμαία έχει αποκλειστεί από την ανάλυση, 5) το αποθηκευμένο αέριο διαθέσιμο για κατανάλωση κατά την έναρξη της περιόδου θέρμανσης, είναι 12 bcm.
Με βάση αυτά, χωρίς επιπλέον εισαγωγές αερίου από την Ρωσία, οι ουκρανικές αποθήκες αερίου θα αδειάσουν μέχρι το τέλος Ιανουαρίου, προκαλώντας σοβαρές ελλείψεις αερίου (σχήμα 4). Εάν η Ουκρανία αντιμετωπίσει έναν ψυχρό χειμώνα (κάτι που δεν είναι ασυνήθιστο) ή εάν το αέριο στις αποθήκες της αντιστοιχεί μόνο σε 10 bcm αντί για 12 λόγω των υψηλότερων απαιτούμενων επιπέδων ασφάλειας, τότε η έλλειψη θα έρθει νωρίτερα και θα είναι ακόμη πιο σοβαρή.
Ακόμη κι αν διακοπεί εντελώς η κατανάλωση βιομηχανικού αερίου μόλις η έλλειψη γίνει οξεία στο τέλος Ιανουαρίου, αυτό δεν θα επέλυε την κρίση, αν και πιθανώς θα χρεοκοπούσε πλήρως την οικονομία της Ουκρανίας. Διακόπτοντας τα νοικοκυριά και τους παραγωγούς θερμότητας στους πιο κρύους μήνες του έτους, σημαίνει παγωμένα γραφεία και σπίτια, το οποίο είναι σαφώς μια πολιτικά αδύνατη κατάσταση για μια ουκρανική ηγεσία λίγο πριν από τις κοινοβουλευτικές και τοπικές εκλογές. Θα έκανε μεγάλη ζημιά στην φιλό-δυτική κυβέρνηση στην Ουκρανία, ίσως ακόμη ανοίγοντας την πόρτα στο παλιό καθεστώς, καθώς τόσο η βιομηχανία όσο και τα περισσότερα νοικοκυριά πιθανώς θα ψήφιζαν οποιονδήποτε θα επέστρεψε τις προμήθειες αερίου και τη ζέστη στα σπίτια τους. Θα ήταν επομένως πολιτική αυτοκτονία για την ηγεσία της Ουκρανίας να παραιτηθεί οικειοθελώς του αερίου που περνάει από τους αγωγούς της για την Ευρώπη.
Παρακάμπτοντας την Ουκρανία: μπορούν άλλοι αγωγοί να καλύψουν τη ζήτηση της ΕΕ;
Εάν έχουμε δίκιο ότι οι προμήθειες ρωσικού αερίου δεν θα είναι αρκετές, οδηγώντας το Κίεβο να χρησιμοποιήσει τις ευρωπαϊκές προμήθειες στον αγωγό, δημιουργώντας μια κρίση και εντελώς σε διακοπή, που αφήνει αυτό την Ευρώπη; Με βάση τις ροές αερίου για τον Ιανουάριο του 2014 (έναν μάλλον ήπιο χειμερινό μήνα στην Ευρώπη), οι ισχύοντες αγωγοί από τη Ρωσία στην Ευρώπη που δεν διασχίζουν την Ουκρανία δεν είναι αρκετοί για να αντισταθμίσουν μια πλήρη αλλαγή διεύθυνσης των ροών αερίου (σχήμα 5) ή να εξασφαλίσουν επαρκή προμήθεια στην υπόλοιπη Ευρώπη. Ο αγωγός Blue stream, που συνδέει τη Ρωσία άμεσα με την Τουρκία, λειτουργεί πλήρως τους χειμερινούς μήνες, αφήνοντας μόνο τη Λευκορωσία και τον Nord Stream. Οι προμήθειες από αυτούς τους αγωγούς δεν θα ήταν αρκετές, αφήνοντας την Ευρώπη με ένα έλλειμμα ερίου κοντά στα 5 bcm εάν αυτός ο χειμώνας είναι πιο κρύος από ό,τι ο προηγούμενος. Για να θέσουμε το θέμα σε προοπτική, ένα έλλειμμα 5 bcm ισούται με το ένα τρίτο της συνολικής ετήσιας κατανάλωσης της Πολωνίας και το διπλάσιο από όσο καταναλώνει η Βουλγαρία σε έναν χρόνο.
Οι χώρες των οποίων οι προμήθειες βρίσκονται περισσότερο σε κίνδυνο, είναι οι Βουλγαρία, Ουγγαρία, Σλοβακία, Τσεχία και Τουρκία. Η Τσεχία και η Σλοβακία θα ήταν σε θέση να αποφύγουν την κρίση εάν ο αγωγός Opal, ο οποίος συνδέει τον Nord Strea με το τσεχικό σύστημα μετάδοσης, είχαν το δικαίωμα να λειτουργήσει σε πλήρη δυναμικότητα. (Αυτή τη στιγμή λειτουργεί μόνο το 50% λόγω ενός προγράμματος απελευθέρωσης της ικανότητας που επιβλήθηκε από την Κομισιόν). ΟΙ χώρες της βορειοδυτικής Ευρώπης είναι καλά διαφοροποιημένες και εξοπλισμένες, επομένως η επίδραση από μια ενδεχόμενη διατάραξη του ουκρανικού αερίου, θα είναι ελάχιστη.
Πόσο πιθανό είναι η ενδιάμεση συμφωνία μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας να επαναφέρει τις προμήθειες αερίου για αυτόν τον χειμώνα;
Στις 26 Σεπτεμβρίου, έλαβαν χώρα διαπραγματεύσεις στο Βερολίνο για μια προσωρινή συμφωνία για το αέριο μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, με τη μεσολάβηση της ΕΕ. Αν και δεν έχει επιτευχθεί κάποια συμφωνία μέχρι τώρα, οι βασικοί παράμετροι υπογραμμίστηκαν: η Ουκρανία θα πλήρωνε το χρέος της (3,1 δισ. δολάρια) για το αέριο που της παρασχέθηκε το Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο του 2013 και τον Απρίλιο-Ιουνίο 2014, ενώ η Ρωσία από την πλευρά της θα προμηθεύει ως αντάλλαγμα τουλάχιστον 5 bcm αερίου για να καλύψει την ουκρανική ζήτηση για αέριο στη διάρκεια του χειμώνα, απαιτώντας προκαταβολή 1,9 δισ. δολαρίων. Αυτή η παροχή θα ερχόταν στην τιμή των 385 δολαρίων ανά χίλια κυβικά μέτρα (tcm). Ενώ τόσο η Ουκρανία όσο και η Ρωσία φαίνεται να έχουν συμφωνήσει στην τιμή, ο διάβολος είναι στις λεπτομέρειες: η Ρωσία θέλει η τιμή να βασίζεται στον μηχανισμό τιμολόγησης που προβλέπεται στη σύμβαση του 2009, ενώ η ουκρανική θέση είναι πως η νέα τιμή θα πρέπει να βασίζεται σε μια νέα συμφωνία, που θα αποφασιστεί μεταξύ των Naftogaz και Gazprom και όχι μεταξύ των δύο κυβερνήσεων. Και οι δύο πλευρές πιθανώς θα παραμείνουν προσεκτικές σε αυτές τις διαπραγματεύσεις, ειδικά υπό το πρίσμα της συνεχιζόμενης διαιτησίας της Στοκχόλμης μεταξύ της Naftogaz (που προσπαθεί να τροποποιήσει τον τύπο των τιμών στο συμβόλαιο του 2009) και της Gazprom (που προσπαθεί να υπερασπιστεί την τιμολογιακή της πολιτική και να συλλέξει το χρέος από την Ουκρανία). Συνεπώς, ανεξαρτήτως σε όποια απόφαση καταλήξουν η Ρωσία και η Ουκρανία για την ενδιάμεση συμφωνία, θα μπορούσε να επηρεάσει τις διαιτητικές αποφάσεις της Στοκχόλμης.
Λόγω των δυνητικά μεγάλων επιδράσεων στα έσοδα της Gazprom, θα αποτελούσε έκπληξη εάν η Gazprom συμφωνούσε σε έναν νέο μηχανισμό τιμολόγησης και σε ένα ξεχωριστό συμβόλαιο για την ενδιάμεση συμφωνία με την Ουκρανία, ιδιαίτερα εάν ληφθούν υπόψη οι σκληρές δράσεις στη διάρκεια της κρίσης του 2009. Και ακόμη και εάν και οι δύο πλευρές έλθουν σε συμφωνία για την συνέχιση της παροχής με βάση το τιμολογιακό καθεστώς του συμβολαίου του 2009, το οποίο θα βοηθούσε να αποφευχθεί η κρίση αερίου για την Ουκρανία (και την Ευρώπη) στον επόμενο χειμώνα, η διμερής σχέση αερίου μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας, εξακολουθεί να μην είναι βιώσιμη. Η προσωρινή συμφωνία μεταξύ των δύο χωρών, θα ήταν έγκυρη μόνο μέχρι τον Μάρτιο του 2015 και η Ουκρανία χρειάζεται αέριο από την Ρωσία για να αρχίσει να γεμίζει τις αποθήκες της μέχρι τον Απρίλιο του 2015. Επομένως, ακόμη κι αν αποφευχθεί μια οξεία κρίση τον Ιανουάριο, η Ευρώπη θα συνεχίσει να διατρέχει τους μεγάλους κινδύνους μιας διακοπής της παροχής κάθε χειμώνα μέχρι η ουκρανική πολιτική για το αέριο μεταρρυθμιστεί σημαντικά ή η Ευρώπη κατορθώσει να διασφαλίσει τις δικές της προμήθειες φυσικού αερίου, που παρακάμπτουν συνολικά την Ουκρανία.
Capital.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου