Σκηνικό 19ου αιώνα στην Ευρώπη

ΚΥΡΙΑΡΧΟΥΝ ΟΙ ΔΙΑΚΡΑΤΙΚΟΙ-ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΟΙ ΘΕΣΜΟΙ ΚΑΙ ΙΣΟΡΡΟΠΙΕΣ

Ενδεχόμενη ή μάλλον για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους πιθανή αποχώρηση της Βρετανίας ή της Αγγλίας, αν διαλυθεί τον Σεπτέμβριο το Ηνωμένο Βασίλειο μετά το δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της Σκοτίας- δεν είναι σε καμιά περίπτωση η προεξοφλημένη κατάληξη της συνεχούς περιθωριοποίησης του Λονδίνου στους ευρωπαϊκούς συσχετισμούς από την εποχή του Μάαστριχτ τον Νοέμβριο του 1991, όταν η χώρα μαζί με τη Σουηδία και τη Δανία κατοχύρωσαν τη δυνατότητα να παραμείνουν εκτός ΟΝΕ. Η Βρετανία εκτός Ε.Ε. θα είναι το άδοξο τέλος μιας βαρύνουσας εμπλοκής του Λονδίνου στις ευρωπαϊκές ισορροπίες από τον 16 αιώνα μέχρι και σήμερα και η οποία θα επηρεάσει τη στρατηγική όλων των Μεγάλων και Μεσαίων Δυνάμεων στην Ε.Ε.

Σε κάθε περίπτωση ο δρόμος της εθνικής περιχαράκωσης και της αυτοεξαίρεσης που επέλεξε το 1991, υιοθετήθηκε σε διαφορετική μεθόδευση και βαθμό από τη Γερμανία, τη Γαλλία, την Ιταλία και την Ισπανία. Η ευκολία άλλωστε με την οποία η Μέρκελ, ο Ολάντ και ο Ρέντσι είναι έτοιμοι με άλλοθι το βέτο Κάμερον να παραμερίσουν την υποψηφιότητα Γιούνκερ για την Προεδρία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μιλά από μόνη της.

Παρά τη μακρά διάρκεια της κρίσης στην Ευρωζώνη, παρά την παραδοχή ότι δεν υπάρχουν εθνικές στρατηγικές εξόδου από τη σημερινή στασιμότητα, παρά την ανάγκη νομιμοποίησης των αυξημένων παρεβατικών δυνατοτήτων των Βρυξελλών στη δημοσιονομική πολιτική των Χωρών-Μελών της Ευρωζώνης με μια Πολιτική Ενωση ομοσπονδιακής προοπτικής, η Ευρώπη των «28» θυμίζει σήμερα τις εναλλασσόμενες ισορροπίες μεγάλων και μεσαίων δυνάμεων που κυριάρχησαν στη Γηραία Ηπειρο όλο τον 19ο αιώνα μέχρι το 1914, με τελευταία αναλαμπή την περίοδο του Μεσοπολέμου.

Η Αγγλία χάνει τον ρυθμιστικό ρόλο στην Ευρώπη

Από τον 16ο αιώνα η Αγγλία και στη συνέχεια η Βρετανία και το Ηνωμένο Βασίλειο έχει απέναντι στην Ηπειρωτική Ευρώπη μια σταθερή γραμμή πλεύσης. Να εμποδίσει την εγκαθίδρυση ηγεμονίας από μια μεγάλη δύναμη μέσω της στήριξης των ευρωπαϊκών κρατών που επιχειρούν να την αποτρέψουν.

Έτσι το Λονδίνο συγκρούσθηκε διαδοχικά με την Ισπανία, την Αυστρία, τη Γαλλία, την Τσαρική Ρωσία, τη Γερμανία και τη Σοβιετική Ενωση και επηρέασε καθοριστικά την ευρωπαϊκή ιστορία. Οταν η Βρετανία μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο παρήκμασε, επιχείρησε μέσω μιάς στενής ειδικής Σχέσης με τις ΗΠΑ να συνεχίσει να διαδραματίζει τον ίδιο ρόλο στην Ηπειρωτική Ευρώπη.

Η μεγάλη όμως πρόκληση γιά το Λονδίνο ήταν η μεταπολεμική συνεργασία Γαλλίας-Γερμανίας και η σταδιακή διαμόρφωση του ευρωπαϊκού θεσμικού πλαισίου στην δεκαετία του '50, που ξεκίνησε από την Ευρωπαϊκή Κοινοπραξία Ανθρακα και Χάλυβα, για να φθάσει στη Συνθήκη της Ρώμης το 1957 που ίδρυσε την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα.

Η Βρετανία του συντηρητικού πρωθυπουργού Μακμίλαν πήρε το μήνυμα και το 1960 ζήτησε να γίνει το έβδομο μέλος της ΕΟΚ των «έξι», για να προσκρούσει στο βέτο του στρατηγού Ντε Γκολ που έβλεπε το Λονδίνο ως Δούρειο Ίππο της Ουάσιγκτον, ως παράγοντα τροχοπέδη της ευρωπαϊκής συνεργασίας και χειραφέτησης. Μόνον όταν η Οστπολιτίκ του Μπραντ μετά το 1969 δημιούργησε στη Γαλλία την ανησυχία χειραφέτησης της Δυτικής Γερμανίας, ο πρόεδρος Πομπιντού αποδέχθηκε τη Βρετανία του Χηθ στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα το 1973. Η Θάτσερ με τη σαρωτική φιλελεύθερη απορρύθμιση κατέστησε τη Βρετανία ασύμβατη με την περαιτέρω εμβάθυνση της ολοκλήρωσης, την ώρα που η λογική των γεωπολιτικών ισορροπιών έδινε στο Λονδίνο πρωτεύοντα ρόλο εξισορρόπησης μεταξύ Γαλλίας και Ενιαίας πλέον Γερμανίας. Ο Μπλερ προσπάθησε να επαναφέρει τη χώρα στην καρδιά των ευρωπαϊκών συσχετισμών, όμως χωρίς επιτυχία.

Ευρωπαϊκό αδιέξοδο για τη Γαλλία

Η Γαλλία που ηττήθηκε γρήγορα στην αρχή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου από τη Γερμανία - τον Ιούνιο του 1940, δεν μπορούσε μετά το 1945 να επιβάλει τη σκληρή μεταχείριση που είχε κατοχυρώσει το 1919 με τη Συνθήκη των Βρεσαλλιών στον ηττημένο κυρίως μέσω υπέρογκων πολεμικών αποζημιώσεων. Οταν μετά το 1947 συνειδητοποίησε ότι οι ΗΠΑ έχουν αποφασίσει να ανασυγκροτήσουν πλήρως τη Δυτική Γερμανία ως ανάχωμα στην ΕΣΣΔ επιχείρησε από τότε σταθερά και συνεχώς μέχρι και σήμερα να ελέγξει την ισχύ πρώτα της Δυτικής και μετά το 1990 της Ενιαίας Γερμανίας μέσω της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Οσο διαρκούσε η διαίρεση της Γερμανίας, το Παρίσι εξισορροπούσε την οικονομική ισχύ της Βόννης με την πολιτική και αμυντική ισχύ της Γαλλίας, που διαθέτει πυρηνικό οπλοστάσιο και είναι μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας. Οταν μετά το Μάαστριχτ διαπιστώθηκε αδιέξοδο στην προσπάθεια για Πολιτική Ενοποίηση της Ε.Ε., η Γαλλία των Σιράκ-Ζοσπέν προσέγγισε τη Βρετανία του Μπλερ, σε μιά προσπάθεια εξισορρόπησης του Γαλλογερμανικού Αξονα με τη διμερή αμυντική συνεργασία Λονδίνου-Παρισιού. Η αδυναμία του Μπλερ να προωθήσει την ένταξη της χώρας στην Ευρωζώνη οροθέτησε την παραπάνω δυναμική.

Οταν η Γαλλία έπαυσε να επενδύει στη συνεργασία με τη Βρετανία για να εξισορροπήσει τη Γερμανία στράφηκε προς τη Μεσόγειο με την πρόταση Σαρκοζί το 2007 για Μεσογειακή Ενωση. Στη ουσία ήταν μια προσπάθεια να θέσει το Παρίσι υπό τον έλεγχό του τον Νότο της Ε.Ε.-Ευρωζώνης, μια προσπάθεια που τορπίλισαν η Ιταλία αλλά και η Ισπανία.

Γερμανία: Ζήτω το status quo!

Ηττημένη και διαιρεμένη χώρα η μεταπολεμική Δυτική Γερμανία είχε κάθε λόγο και κάθε συμφέρον να είναι από την αρχή της δεκαετίας του '50 ένθερμος υποστηρικτής της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας. Σε ένα υπερεθνικό πλαίσιο όχι μόνον θα εξαφανίζονταν τα πλεονεκτήματα της Γαλλίας και της Βρετανίας ως Μεγάλων Δυνάμεων, αλλά θα υπήρχε η δυνατότητα να καταστεί η ευρωπαϊκή οικοδόμηση μια αναγωγή σε ηπειρωτική κλίμακα του γερμανικού ομοσπονδιακού μοντέλου.

Την ίδια πολιτική μετά την ενοποίηση ακολούθησε ο Κολ επιλέγοντας όχι την κυριαρχία της Γερμανίας μέσω διακρατικών συσχετισμών, αλλά μέσω της διάχυσης της ισχύος της μέσα από ευρωπαϊκούς θεσμούς. Η ΟΝΕ με το ευρώ να σχεδιάζεται και να υλοποιείται στις προδιαγραφές του μάρκου ήταν ένα πρώτο επιτυχημένο βήμα.

Οι προσπάθειες του Βερολίνου για εμβάθυνση της πολιτικής ενοποίησης σε ομοσπονδιακή κατεύθυνση τερματίσθηκαν με την απόρριψη της Συνταγματικής Συνθήκης στα δημοψηφίσματα της άνοιξης του 2005 στη Γαλλία και στην Ολλανδία. Η Γερμανία του Σρέντερ χωρίς κανένα πρόβλημα έγινε δύναμη του status quo, το Βερολίνο ισχυρότερη δύναμη στην Ε.Ε.-Ευρωζώνη με στενή διμερή συνεργασία με την Ρωσία, και χωρίς καμιά απειλή για την ασφάλειά του δεν είχε ανάγκη από περισσότερη Ευρώπη.

Αντίθετα, μετά την έναρξη της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης το 2008 και την κρίση στην Ευρωζώνη την άνοιξη του 2010 η Γερμανία προσπαθεί να αποφύγει μη αντιστρέψιμες επιλογές προς την κατεύθυνση μιας υπερεθνικής Ευρώπης.

Η περιχαράκωση του Βερολίνου συμπλέει εκ των πραγμάτων με τον βρετανικό ευρωσκεπτικισμό, τον οποίο συμμερίζονται Δανία και Σουηδία, αλλά και η Πολωνία και η Τσεχία.

Ρώμη και Μαδρίτη, μπαλαντέρ στην Ε.Ε.

Η αδυναμία διαμόρφωσης Μετώπου του Νότου στην Κρίση της Ευρωζώνης έχει βαθιές ρίζες. Ιταλία και Ισπανία θεωρούσαν επαχθή την υπαγωγή τους στην κυρίαρχη επιρροή της Γαλλίας και διαχρονικά επεδίωκαν μια στενή διμερή σχέση με το Βερολίνο.

Από το 1990
Η Ιταλία συμπεριελήφθη στην πρώτη Ομάδα χωρών-μελών της ΟΝΕ την άνοιξη του 1998 μετά από επιμονή της Γαλλίας που απείλησε τη Γερμανία με βέτο στην προσχώρηση στην Ε.Ε. των χωρών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Ετσι άνοιξε ο δρόμος για την ταυτόχρονη ένταξη Ισπανίας-Πορτογαλίας και της Ελλάδας δύο χρόνια αργότερα.

Τα γεωπολιτικά δεδομένα όμως δεν άλλαξαν: Ρώμη και Μαδρίτη έβλεπαν ως πολύ πιο ενδιαφέρουσα μια απευθείας διμερή διαπραγμάτευση με το Βερολίνο, παρά την αναγόρευση της Γαλλίας ως ηγέτη και εκπρόσωπο του Νότου.

Μεσαίες δυνάμεις
Στην ίδια κατεύθυνση κινήθηκε και η Γερμανία από το 2005 και μετά, από το ναυάγιο δηλαδή της Συνταγματικής Συνθήκης: Αντιμετώπιζε τη Γαλλία, την Ισπανία και την Ιταλία ως μεσαίες ευρωπαϊκές δυνάμεις, ένα πλαίσιο στο οποίο η πρωτοκαθεδρία του Βερολίνου ήταν δεδομένη, χωρίς τα όποια θεσμικά και συμβολικά εμπόδια του γαλλογερμανικού άξονα, που αργά αλλά σταθερά έπαυε να είναι ηγετικό δίδυμο στην Ε.Ε. - Ευρωζώνη.

Τελευταία αναλαμπή το δίδυμο Μερκοζί, όπου το Παρίσι συνειδητά επεδίωκε την αναγνώρισή του ως ήσσονος εταίρου του Βερολίνου, που όμως θα του έδινε προβάδισμα σε σχέση με τη Ρώμη και τη Μαδρίτη.

Ο γρίφος της Πολωνίας

Το μέγεθος έκταση-πληθυσμός αλλά και δυναμική της οικονομίας καθιστούν την Πολωνία τη μόνη χώρα της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης που διεκδικεί και από ό,τι φαίνεται έχει κατοχυρώσει στους ευρωπαϊκούς συσχετισμούς θέση μεσαίας δύναμης δίπλα στη Γαλλία, την Ιταλία και την Ισπανία.

Πριν από ένα χρόνο η έγκυρη γαλλική εφημερίδα Λε Μοντ, είχε αφιερώσει τρεις σελίδες για την ανάδειξη της Βαρσοβίας σε προνομιακό εταίρο του Βερολίνου, μια διμερή σχέση που πρόβαλε να επισκιάζει τον απονευρωμένο, ούτως ή άλλως, γαλλογερμανικό άξονα!

Η χώρα, που το 2003 ήταν επικεφαλής του φιλοαμερικανικού μπλοκ στη σύγκρουση του γαλλογερμανικού άξονα με τις ΗΠΑ λόγω Ιράκ, φαινόταν να κάνει μια σαφή επιλογή πρόσδεσής της στη Γερμανία, καθώς έπαιρνε μέρισμα από την οικονομική της ευημερία λόγω επενδύσεων και μεταφοράς παραγωγικών δραστηριοτήτων.

Η σύγκρουση στην Ουκρανία αναδεικνύει ξανά την Πολωνία προνομιακό εταίρο των ΗΠΑ, και την καθιστά δυνητικά στρατηγική παρεμβολή-παρενό­χληση στη διμερή στενή Ειδική Σχέση Ρωσίας-Γερμανίας. Μένει να δούμε αν τελικά η Πολωνία θα διεκδικήσει δική της αυτόνομη πολιτική στις Βαλτικές και στην Ουκρανία, παίρνοντας από το Βερολίνο τις ίδιες αποστάσεις που κατέγραψαν η Ιταλία και η Ισπανία απέναντι στη Γαλλία σε σχέση με τη Μεσόγειο.

Σε μια παρόμοια εξέλιξη, η Γαλλία που σε αντίθεση με την αμήχανη Γερμανία πλειοδοτεί στο πλευρό των ΗΠΑ για σκληρή στάση απέναντι στην Ρωσία, θα επιχειρήσει να διευρύνει την επιρροή της στη Βαρσοβία.

 

ΗΜΕΡΗΣΙΑ